Gặp gỡ ngày cuối năm

Gặp gỡ ngày cuối năm

Truyện ngắn

NHẬT TIẾN

Cuối cùng thì hai người cũng đã gặp nhau. Một người ở trong tù. Một người ở ngoài tù. Một người thuộc chế độ miền Nam cũ. Một người là sĩ quan mang quân hàm Đại tá thuộc bộ đội miền Bắc. Họ là hai anh em ruột. Ba mươi năm trời không gặp lại, hơn năm năm cậy cục để mong được tiếp xúc, bây giờ ông anh Đại tá mới được toại nguyện.

Căn phòng trống trải, bốn bề vách gỗ, mái lợp tôn có những chỗ nứt nẻ. Gió ở ngoài lùa qua những lỗ thủng mang theo cái căm căm lạnh của một buổi cuối năm nơi rừng núi. Đồ đạc trong phòng không có gì khác ngoài chiếc bàn gỗ và hai tấm ghế dài kê ở hai phía đối diện. Người công an bảo vệ đã lặng lẽ rút ra ngoài từ mấy phút trước sau khi kín đáo khép cánh cửa ra vào làm bằng tôn xộc xệch. Ngọn đèn héo úa trên trần cũng đã được bật lên. Ánh sáng vàng vọt, xanh xao như bầu không khí thoi thóp, bệnh hoạn của cả trại tù.

Từ nãy, hai người vẫn nhìn nhau. Lòng họ đầy bối rối, ngỡ ngàng. Anh mình, em mình đấy ư ? Đâu còn là hình ảnh thân thiết, ruột thịt ngày xưa, thằng anh cõng thằng em chạy nhong nhong trên con đường nhỏ hẹp để đi theo một đám rước, đi ra chùa xem tế lễ hay mải mê chạy theo con diều bang bay bổng trên nền trời cao.

Hình ảnh thân thiết của dĩ vãng như có động lực làm cho hai trí não đang đóng băng của họ trở nên động đậy. Họ cố gắng thu ngắn khoảng cách của thời gian đằng đẵng gần ba mươi năm. Họ kín đáo tìm kiếm ở nhau dấu tích của ngày xưa thân ái cũ. Nhưng rồi họ bất lực. Họ chẳng tìm thấy ở người này hay người kia một chỗ bấu víu nào để có cảm giác gần gũi nhau hơn. Cuối cùng người anh cũng phải lên tiếng trước:

- Chú hút với tôi một điếu thuốc nhé?

Người tù vẫn không trả lời. Anh ta chỉ nhìn bằng cặp mắt lạnh lùng những cử chỉ có vẻ hơi lúng túng của người đối diện có vẻ đang cố gắng phá tan bầu không khí im lặng nặng nề mà vô hiệu quả. Ông ta moi ra ở trong túi áo một bao thuốc đã nhàu nát và lục ở túi bên kia một cái bật lửa cũ kỹ đến nỗi cái bản lề ở nắp đã xộc xệch và nước kền mạ ở ngoài đã phai đi để lộ ra nước đồng màu đỏ quạch. Rồi ông ta nghiêng đầu châm một điếu thuốc. Đôi môi dầy của ông ta chúm lại. Cặp lông mày rậm rịt lốm đốm bạc ríu lấy nhau, kéo theo những lớp da ở hai bên đuôi mắt nhăn túm lại. Chợt người tù khám phá ra rằng cái đuôi mắt ấy, cái cung cách nghiêng đầu châm lửa hút thuốc ấy đã giống hệt như những cử chỉ quen thuộc ngày xưa của bố mình. Lòng anh chợt thoáng một niềm xúc động. Anh cố nén cái cảm giác buốt nhói vừa chạy qua trái tim của mình.

Bây giờ viên Đại tá chìa ra trước mặt anh một điếu thuốc. Bàn tay khô cằn xương xẩu của ông ta hơi run run. Người tù tự nghĩ đó là dấu hiệu của tuổi già chứ không phải là hậu quả của một cơn xúc động. Người Cộng sản không dễ gì biểu lộ những cảm nghĩ của mình một cách dễ dàng và lộ liễu như thế.

Quả thật, "anh ấy" đã già thật. Người tù tiếp tục nghĩ. Những đuôi mắt đã nhăn. Những lớp da hai bên gò má đã rúm ró. Những sợi tóc đã ngả màu xám bạc. Anh cố gắng mường tượng hình ảnh của ông ta không qua ảnh hưởng của thời gian. Nhưng anh ta hoàn toàn bất lực trong ý định này. Hơn ba mươi năm xa cách, hình ảnh của người anh lúc chia tay không để lại trong óc anh một ấn tượng nào. Điều này khiến người tù nẩy ra cái cảm giác kỳ cục khi nghĩ rằng mình có thể nhớ hình ảnh của ông ta thời thơ ấu lúc mà hai anh em còn cõng nhau chạy rông ngoài ngõ rõ ràng và gần gũi như nó mới chỉ xẩy ra đâu đó ngày hôm qua, hôm kia, nhưng muốn bắt lại một hình ảnh khác xẩy ra mới mẻ hơn thì anh đành chịu, như thế thì dĩ vãng đâu có ảnh hưởng bởi yếu tố thứ tự của thời gian. Nó phải là điều gì gắn bó với những nỗi rung động trong trái tim của mình. Có những điều xẩy ra, người ta có thể ghi nhớ cả một đời người, nhưng cũng có nhiều điều khác người ta đã dễ dàng rũ đi như một lớp bụi mỏng bám víu lấy khoảng trời kỷ niệm của riêng mình.

Như thế, quả là mình đã coi "anh ấy" là một hạt bụi trong đời sống, người tù tiếp tục nghĩ. Cũng đúng vậy thôi. Tình cốt nhục, anh em, không có chỗ cho những kẻ đã đứng trên vị trí của lòng căm thù. Leo lên tới quân hàm Đại tá, hẳn ông ta đã nhúng tay vào biết bao nhiêu thảm họa, đã gây nên những thảm trạng đau thương như hiện giờ: những con người bị đầy đọa triền miên trong những trại tù, những bạn bè, đồng ngũ của anh đã âm thầm gục ngã trong tủi nhục đớn đau. Và hơn hết thẩy là trong số những kẻ gục ngã ấy, có cả bố của anh nữa. Người tù thốt nhiên thấy mình sục sôi lên vì một cảm giác căm hờn. Anh nhìn thẳng vào đôi mắt đục lờ của người đối diện. Hình ảnh của những ngày thơ ấu ngày xưa tan biến mất. Trước mắt anh chỉ là một kẻ xa lạ. Hơn thế nữa, một kẻ đã chịu trách nhiệm về biết bao nhiêu biến cố đau thương, tang tóc chia lìa. Đó là lý do mà anh từ chối điếu thuốc vẫn được chìa ra từ một bàn tay run run.

Viên Đại tá chờ đợi không được, liền đặt gói thuốc xuống mặt bàn. Ông ta cũng không biểu lộ một ánh mắt hay cử chỉ nào dù bất mãn hay bối rối về sự lạnh lùng, căng thẳng của người tù. Ông chỉ cầm cái bật lửa cũ kỹ đặt chồng lên gói thuốc rồi đẩy chúng lại gần hơn nữa về phía người đối diện. Hai người bây giờ cách nhau bởi một màng khói mỏng tuôn ra từ đầu điếu thuốc vừa được châm lên và đang nằm giữa hai ngón tay xương xẩu của viên Đại tá. Cuối cùng vẫn lại là lời lên tiếng trước của ông ta:

- Tôi đến thăm chú năm lần trong năm năm. Lần này chú mới cho gặp, tại sao chú không nói gì hết vậy?

Người tù lại nhìn thẳng vào đôi mắt của viên Đại tá. Anh ta biết rõ mình đang trồi lên từ một cơn sóng của sự thù hận. Rồi anh ta nói rành rẽ:

- Có chứ! Tôi có nhiều điều muốn nói với anh lắm chứ! Tuy nhiên có lẽ tôi chẳng cần dài dòng chi nhiều. Tôi chỉ tóm tắt bằng một câu thôi. Đó là, nếu tôi có súng, tôi có thể bắn anh mà không chút mảy may thương xót gì.

Viên Đại tá mỉm cười. Nụ cười chẳng mang một vẻ gì cay đắng hay bất mãn cả. Hình như ông ta đã quá quen thuộc với sự trực diện đối với lòng hận thù. Ông ta chỉ nhìn "thằng em của mình" với ánh mắt chế giễu. Rồi ông ta nhỏ nhẹ:

- Bắn tôi xong rồi, chú có giải quyết được vấn đề gì không?

Người tù cười khẩy:

- Được chứ! Ít nhất tôi cũng loại được một tên ra khỏi hàng ngũ của những kẻ bạo tàn.

- Vậy thôi sao?

Người tù nhún vai:

- Thế cũng đủ.

Viên Đại tá bật lên cười:

- Có hai điều đáng phàn nàn trong ước muốn điên rồ của chú. Một là tôi chỉ là một cá nhân nhỏ bé trong hàng ngũ của những kẻ mà chú gọi là bạo tàn. Loại đi một cá nhân không thôi, sẽ chẳng có gì thay đổi đâu. Hai là hành động ấy của chú sẽ đổ dầu thêm vào lửa, nó không những không làm suy yếu hàng ngũ của những kẻ bạo tàn mà trái lại còn dấy động chúng nó lên bằng lòng hận thù. Một hành động như thế chỉ thuần túy cảm tính chớ không giải quyết được gì !

Người tù cãi lại:

- Tại sao không giải quyết được gì? Bè lũ các anh, bớt được một tên nào hay tên đó. Sẽ có ngày cả nước sẽ nổi dậy có cùng một hành động như thế, và lúc đó anh sẽ thấy mỗi cá nhân sẽ chỉ làm một việc nhỏ bé đó thôi, cũng đủ để làm nên đại cuộc rồi!

Mặt viên Đại tá bỗng nhiên nhăn lại. Ông ta biểu lộ sự bất mãn của mình bằng cách đập nhẹ bàn tay của mình xuống mặt bàn. Rồi ông nói, lần này người tù thấy rõ những nghị lực của ông ta như tuôn ra theo từng lời:

- Chú ở tù năm năm rồi mà còn ấu trĩ đến như thế à? Phải nói rằng chính sách cải tạo không nhằm dậy dỗ các chú trở thành những con người Cộng sản mà mục đích của nó là nhằm tiêu diệt khả năng đề kháng của những người ở phe của chú. Thành quả của nó thế nào, chú đã thấy. Phần đông các sĩ quan cải tạo về đều ôm một mơ ước đoàn tụ với thân nhân ở nước ngoài. Đó có phải là một hình thức tháo chạy hay không? Còn nhân dân nổi dậy? Họ làm sao nổi dậy được khi chính những người có khả năng chiến đấu, lãnh đạo như các chú chỉ có một mơ ước là muốn ra đi, và mặt khác làm sao họ nổi dậy được khi mà đời sống bây giờ đã thu gọn họ vào có một điều kiện duy nhất là lo chạy vạy để có miếng cơm hàng ngày? Chủ trương thắt bao tử để cai trị của chính quyền nó có tác dụng như thế nào, chú chưa nhìn ra hay sao?

Người tù như chết lặng đi vì những sự thực tàn nhẫn mà ông ta vừa trút lên đầu mình. Anh ta choáng váng đến độ cũng không thấy ngạc nhiên khi những sự thực ấy lại được thốt ra từ một cán bộ cao cấp của chính quyền, những kẻ mà vốn từ xưa tới nay chỉ quen nói những lời nhân nghĩa giả trá, đề cao chế độ đến tận mây xanh.

Đến lúc này thì người tù thực sự thấy cần một điếu thuốc. Anh ta muốn nén xuống cơn hoang mang cực độ đang xâm chiếm trọn vẹn tâm trạng của mình. Chẳng cần chờ đợi mời mọc, anh nhặt gói thuốc lên và gắn một điếu lên môi. Viên Đại tá nhoài người ra, cầm lấy cái bật lửa, mở nắp ra và đánh lửa lên. Lúc cúi xuống châm điếu thuốc, một lần nữa, người tù lại thấy rõ bàn tay run rẩy của ông ta.

Một lát sau, viên Đại tá lại cất tiếng:

- Kinh nghiệm cho chúng tôi biết, căm thù là nguồn nhiên liệu để nuôi dưỡng ngọn lửa đấu tranh. Nhưng nếu chỉ biết căm thù không thôi thì tự mình cô lập mình. Nó là một con số trừ chứ không phải là con số cộng. Trong ý nghĩ đó tôi có thể nói, chú chỉ biết làm tính trừ chứ chưa biết làm tính cộng.

Người tù nhún vai:

- Tuyệt đối, không bao giờ chúng tôi làm tính cộng với những người như anh, cho dù anh là ruột thịt đi chăng nữa.

Viên Đại tá kêu lên:

- Chẳng có điều gì trên cõi đời này được gọi là tuyệt đối cả trừ cái chết của mỗi người. Đấy cũng là một điều chú nên trang bị cho nhận thức của mình.

Người tù nhìn người đối diện với ánh mắt ngạc nhiên. Anh ta cố gắng tìm hiểu những ẩn ý gợi lên đằng sau câu nói của ông ta. Tuy nhiên, anh không thấy điều gì khác hơn là ông ta đang là cán bộ quân sự cao cấp của bạo quyền và điều này chỉ có một ý nghĩa duy nhất là ông ta phải là người sẽ sống chết vì bạo quyền, cho bạo quyền. Nghĩ được như thế, người tù thấy mình thoải mái hơn. Anh ta tự thấy rằng mình không hề sai lầm khi vẫn giữ được thái độ hoàn toàn đối lập đối với ông ta, dù ông ta là ruột thịt. Anh em ruột thịt không có ý nghĩa gì hết đối với những kẻ đã lựa chọn đứng trên hai chiến tuyến. Anh chợt nhớ đến "con số cộng" mà ông ta vừa nhắc nhở đến. Bất giác, anh chợt nở một nụ cười mang đầy vẻ giễu cợt. Anh tự nghĩ "Làm gì có được con số cộng giữa tôi và anh. Đấy là chuyện ảo tưởng". Điều này lại lôi kéo anh qua ý nghĩ duyệt lại những người đứng về phe hàng ngũ của mình. Quả là viên Đại tá đã nói đúng khi đề cập đến mơ ước đoàn tụ của những người đã ra tù. Đó là một sự thực cay đắng. Nó cũng cay đắng như lúc nhìn vào hoàn cảnh của những con người đang tranh sống, chụp giật với tất cả tận cùng ý nghĩa của hai chữ sinh tồn để có được miếng cơm manh áo hằng ngày.

Bất ngờ, anh cảm thấy rùng mình khi biết rõ mình đang bị trôi xuống con dốc của nỗi tuyệt vọng. Nó làm anh nhược hẳn người ra. Anh cố gắng che giấu tâm trạng của mình bằng cách đưa điếu thuốc lên môi, rít một hơi thật dài và thở mạnh ra. Làm khói xanh tỏa ra mù mịt làm che mờ khuôn mặt của người đối diện. Người tù thấy rõ nỗi cô đơn đang phủ kín con người của mình. Bỗng có tiếng của viên Đại tá cất lên:

- Tôi không đến đây để dìm chết chú xuống bằng những nỗi tuyệt vọng mà chú đang cảm nhận ấy đâu. Không bao giờ có hai chữ tuyệt vọng đối với những người còn duy trì cho mình một mơ ước muốn thực hiện. Vấn đề là ở chỗ hãy bắt đầu từ những cái gì mình đang có chứ không phải cái gì mình muốn có. Và vấn đề là ở chỗ đừng bao giờ xây dựng những nhận thức của mình chỉ vỏn vẹn bằng cảm tính, bởi cảm tính chỉ là bước đầu của nhận thức trước những trực quan sinh động của thế giới khách quan bên ngoài.

Lại một lần nữa người tù tự hỏi "ông ta muốn ám chỉ cái gì đây?". Anh ta định nói toẹt ra thắc mắc này nhưng rồi lại kìm giữ được ngay. Bởi vì anh biết rõ, dù ám chỉ điều gì, ông ta vẫn là ông ta, một kẻ được tôi luyện trong bạo lực và trở thành một giai cấp quyền thế của bạo lực. Chỉ bấy nhiêu điều cũng đủ xác định vị trí của ông ta rõ rệt trong bất cứ hoàn cảnh nào rồi. Nghĩ như thế, người tù không nói năng gì thêm mà chỉ lơ mơ ngồi nhả khói với sự cố ý làm ra vẻ lơ là đối với những lời nói của viên Đại tá. Khoảng cách giữa hai người như thêm lên vì sự im lặng nặng nề lại kéo dài. Một lát sau, vẫn lại ông ta lên tiếng trước:

- Tôi có một thắc mắc nhỏ muốn hỏi chú. Tại sao những lần trước chú từ chối không gặp tôi, mà lần này chú lại chấp nhận cho tôi được gặp chú? Có điều gì thay đổi ở nơi chú không?

Người tù nhún vai:

- Chẳng có gì thay đổi hết. Tôi đồng ý gặp mặt anh không phải vì nghĩ tới anh mà vì lời trăn trối của bố.

Nhắc đến người cha thân yêu, giọng người tù như nghẹn lại. Anh ta chớp mắt nhiều lần, cố nén cơn xúc động đang ùa đến, và tiếp tục nói bằng giọng khó khăn, cắt quãng:

- Bố chết ở trại giam Chí hòa như anh biết. Giây phút cuối cùng có thằng Quang hiện diện. Anh nhớ thằng Quang con chú Sáu chứ ? Nó là cán bộ của Cục Bảo vệ Trại giam. Nó nghe được lời trối trăng của bố. Bố trối trăng rằng dù anh em thù hận thế nào thì cũng cố gặp nhau một lần. Như một hình thức nối lại sợi dây ràng buộc gia đình đã đứt quãng mấy chục năm. Còn anh? Anh làm gì trong thời gian bố tù tội và chết tức tủi trong trại giam?

Viên Đại tá cúi đầu, tránh né cái nhìn như xoáy vào óc của đứa em của mình. Ông ta nói:

- Khi đó tôi bận công tác ở bên Cam bốt. Mãi tôi mới được tin bố bị bắt. Khi có hoàn cảnh về thăm thì bố đã mất rồi.

Người tù cười nhạt, nụ cười vừa đắng cay vừa có tính chất thù nghịch:

- Thế cũng là may cho anh. Anh có lý do để bào chữa. Chứ thực ra, nếu có hoàn cảnh thì anh cũng chẳng làm được gì. Trong chế độ bất nhân này, bố là một chuyện, anh lại là một chuyện khác. Nhân danh Đại tá, anh cũng chẳng làm gì được cho bố hết.

- Chú nói đúng đấy. Cũng như hoàn cảnh của chú bây giờ, tôi có làm được gì cho chú đâu, ngoài mấy gói quà thăm nuôi.

Người tù chăm chú nhìn người anh, lần này anh ta dịu giọng:

- Ít ra anh cũng có đôi điều thú nhận sự thật. Nhưng nói cho ngay, một chế độ như thế, anh vẫn trung thành phục vụ thì kể cũng là chuyện lạ.

Viên Đại tá chợt mỉm cười:

- Thì chú "thuyết phục" tôi đi.

Người tù kêu lên:

- Tôi đâu có phí hơi sức để thuyết phục những người như anh! Mèo bao giờ cũng hoàn mèo!

- Chú lại đầy định kiến mất rồi? Khổ thay cho con số trừ thường trực của chú.

- Anh muốn tôi làm tính cộng hả? Muốn thế thì tôi phải thay đổi hay là chính anh phải thay đổi?

- Cả hai bên, chú à ! Chú rũ bỏ định kiến của chú đi, chú sẽ thấy tôi có thể là bạn đồng hành của chú. Ngược lại tôi cũng vậy. Và tôi nghĩ là tôi đang làm vậy.

Người tù cười khẩy:

- Đồng hành đi đâu? Làm gì? Hay là cùng nắm tay xây dựng cái chế độ phi nhân của anh?

Viên Đại tá chợt bật lên cười. Tiếng cười rổn rảng phá tan bầu không khí yên tĩnh của căn phòng, vọng ra cả hành lang phía bên ngoài. Cánh cửa ra vào bỗng sịch mở và anh bảo vệ viên thò đầu vào với vẻ mặt ngơ ngác. Anh ta bắt gặp tia nhìn lạnh lẽo của viên Đại tá đang ném về phía mình với một điệu bộ hách dịch, điều này khiến anh ta sợ hãi vội vàng đóng sập ngay cánh cửa lại. Sau tiếng cười, viên Đại tá châm thêm một điếu thuốc nữa và nét mặt trở lại vẻ trầm ngâm, lạnh lùng. Một lát sau, ông ta nói chậm rãi:

- Hai chữ Cộng sản hình như là một vấn đề ám ảnh đối với nhiều người, trong số đó có chú. Trong khi đó, thật ra đối với thế giới, nó đã trở thành lỗi thời. Nó lại càng trở nên lỗi thời đối với những người đã từng tích cực tham dự vào cái guồng máy ấy, như tôi chẳng hạn. Nói khác đi, chỉ những thằng ngu thì cho tới bây giờ vẫn còn tin tưởng rằng chủ nghĩa Cộng sản sẽ đem lại ấm no và hạnh phúc cho nhân loại.

Người tù nhìn viên Đại tá với ánh mắt ngạc nhiên. Anh ta tò mò nhìn ngắm kỹ khuôn mặt của người đối diện để tìm tòi xem ông ta đã che giấu bản chất qua sự giả trá đến mức độ nào. Nhưng anh ta không tìm thấy được điều gì qua cử chỉ của ông ta cả, kể cả sự thành thực. Rút cục, anh tự nghĩ, những thằng Cộng sản đều là những đứa nói láo, quan điểm, lập trường, nhận thức luôn luôn chỉ có tính cách giai đoạn. Nghĩ như vậy, anh cảm thấy lòng thản nhiên, chẳng hề thấy chút rung động trước những lời lẽ bất ngờ của ông anh quý hóa.

Viên Đại tá lại nói tiếp:

- Chủ nghĩa Cộng sản thuần túy đã biến đổi bản chất của nó từ lâu rồi. Hãy cứ nhìn cái cảnh những tên lãnh tụ siêu cường qua lại thăm viếng nhau và cụng với nhau những ly sâm banh thì đủ thấy!

Người tù chợt mỉm cười, cắt ngang lời nói của viên Đại tá:

- Anh già đầu rồi mà còn ngây thơ nhỉ! Hoặc giả anh là một chuyên viên kịch cỡm đang thủ một vai nói dối một cách ngờ nghệch!

- Đối với chú, tôi chả cần thiết phải nói dối làm gì. Chú ở đây đã năm năm mà vẫn còn một đôi chút bướng bỉnh. Nhưng mười năm nữa, mười lăm năm nữa, chú sẽ chỉ còn là một thân xác tàn úa, vô dụng, không đáng để tôi phải quan tâm!

- Thế thì anh là một kẻ ngây thơ ! Tụi tôi ngây thơ thì mọi sự cũng đã kể như xong rồi. Nhưng anh ở trong guồng máy của chế độ, anh mà ngây thơ thì chỉ có ngày guồng máy nó sẽ nghiền nát anh ra.

Viên Đại tá nhún vai:

- Thì tôi đã nói với chú rồi. Chỉ những thằng ngu mà bây giờ vẫn còn tin rằng chủ nghĩa Cộng sản là liều thuốc đem lại ấm no, hạnh phúc cho nhân loại. Tôi đâu có ngu!

Người tù cướp lời:

- Cho là anh sáng suốt đi. Nhưng cái xã hội tồi tệ này còn biết bao nhiêu là thằng ngu.

Viên Đại tá chặn ngang:

- Không! Chúng nó cũng không ngu gì. Một số đông đã nhận chân ra sự thực thì hoặc câm nín hoặc còn đang trăn trở nhìn lại con đường đã đi qua của mình. Một số khác có cơ hội được hưởng thụ thì đang cố gắng níu lấy điều giả trá để mưu cầu đặc quyền đặc lợi cho bè lũ phe nhóm của mình. Chú cứ nhìn kỹ mà xem, bọn chúng nêu chiêu bài chống phong kiến bóc lột, nhưng trong đời sống thực tế, chúng nó phong kiến hơn ai hết. Chúng nó nêu khẩu hiệu "Không gì quý hơn độc lập, tự do" nhưng chúng nó tước đoạt độc lập tự do của con người hơn ai hết. Nếu phải dùng danh từ "ngụy" thì chính chúng nó ngụy hơn ai hết.

Người tù giương to đôi mắt để cố nhìn ngắm con người đối diện. Anh ta lại không tin những lời lẽ vừa phát ra lại là của "ông anh Đại tá" của mình? Thâm tâm anh tự nhủ phải hết sức thận trọng để tránh cái cạm bẫy mà tên cán bộ cao cấp này đang giăng ra. Thói quen theo thành kiến có sẵn đã tạo cho anh cái thái độ dè dặt. Cuối cùng, anh đã nói:

- Tôi chẳng cần mất công đánh giá những lời phát biểu của anh thành thực đến mức độ nào. Tôi chỉ tự hỏi tại sao bỗng dưng anh lại đem những lời đó ra nói với tôi? Để làm gì cơ chứ ?

Trầm ngâm một lát, viên Đại tá mới nói:

- Chú không nhớ những lời trăn trối của ông cụ à? Cụ dặn rằng dù anh em thù hận đến mức nào thì cũng cố gặp nhau một lần, như một hình thức nối lại sợi dây ràng buộc gia đình đã đứt quãng mấy chục năm. Tôi cho rằng, gặp nhau để rồi vẫn thù hận về nhau thì sự gặp gỡ chẳng mang lại ý nghĩa gì. Mà tại sao ta phải làm như thế trong khi mọi sự đều đã đổi thay? Chú có một mơ ước về đời sống ấm no, hạnh phúc thì tôi cũng vậy. Và tôi tin rằng nhiều người trên giải đất này cũng đều như vậy. Tại sao không thể nhìn nhận nhau để toan tính một cái gì mới mẻ cho quê hương?

Người tù nhìn ông anh của mình bằng cặp mắt lạnh lùng. Anh phấn đấu trong lòng một cách dữ dội và lý trí của anh luôn luôn nhắc nhở "Đừng tin những gì Cộng sản nói, hãy nhìn những gì Cộng sản làm". Điều này khiến anh cảm thấy tự tin hơn và anh buông một câu lạnh lùng:

- Nếu có điều kiện thì tôi chắc chắn sẽ toan tính một cái gì với bất cứ ai, trừ những tên cán bộ Cộng sản!

- Nghĩa là chú vẫn chỉ thích có một con toán trừ ?

- Phải ! Trừ đi những kẻ như anh.

- Bằng cách nào?

- Có được súng trong tay, tôi sẽ bắn không tiếc tay.

Viên Đại tá nhìn anh ta bằng đôi mắt lạnh lùng. Rồi bằng một cử chỉ hết sức bất ngờ, ông ta rút khẩu súng ở phía sau thắt lưng ra và ném lên bàn. Ông buông sõng một câu:

- Có súng rồi đó ! Chú bắn đi !

Người tù sửng sốt nhìn ông ta bằng một vẻ bàng hoàng. Anh ta không thể ngờ được rằng tình thế đã du mình tới cái giây phút ấy. Anh hết nhìn người đàn ông trước mặt rồi lại liếc khẩu súng đang nằm tênh hênh trên mặt bàn. Nó là một khẩu nhỏ nhắn, quen thuộc, dễ sử dụng, có nước thép bóng ngời như lúc nào cũng được lau chùi kỹ lưỡng. Thốt nhiên anh nhoẻn một nụ cười chế nhạo:

- Anh đừng dọa tôi. Súng của anh làm gì có đạn! Tôi thừa biết mánh khóe của anh rồi!

Viên Đại tá lẳng lặng chộp lấy khẩu súng, và bằng những ngón tay thiện nghệ, ông ta lật cái ổ đạn qua một bên cho người tù nhìn thấy những viên đạn sáng ngời. Sau đó, ông ta kéo cơ bẩm cho viên đạn sẵn sàng lên nòng. Rồi ông ta ném trả lại nó trở lại chỗ cũ với tất cả sự lạnh lùng đến ghê rợn. Cử chỉ của ông ta làm cho người tù chết lặng đi. Anh đã bị dồn vào cái thế phải chọn lựa. Và anh chợt phát giác ra rằng nói thì được chứ thực hành điều mình nói sẽ không phải dễ dàng gì. Phải chi viên Đại tá này không phải là anh ruột của mình! Phải chi hai người đang đối diện với nhau ở ngoài trận địa. Phải chi ông ta không tự nguyện thấy khẩu súng cho kẻ đối diện để giục dã hắn ta bắn lại chính mình. Những điều kiện "phải chi" ấy cứ dồn dập nảy ra trong óc của người tù khiến cho tâm trạng của anh bấn loạn lên. Anh thấy mồ hôi rịn ra ướt cả chân tóc và đầm đìa một mảng lưng. Anh thấy mình đang rũ liệt và anh cảm thấy mình không đủ can đảm để cầm khẩu súng trên tay.

Chờ đợi một lát, khi đã nắm chắc phản ứng của người tù, viên Đại tá mới lẳng lặng nhặt khẩu súng lên, trả nó lại vị trí ở sau lưng như cũ, rồi ông ta mới nói:

- Như thế là đủ. Tôi thấy chú chẳng có lòng dạ nào cầm súng bắn tôi, mặc dù chú vẫn thường xuyên bị ngự trị bởi lòng hận thù. Cuộc đời còn đáng sống chính là cái yếu tố nhân bản ấy.

Người tù nhìn ông ta thảng thốt:

- Tại sao anh lại làm như vậy chứ ?

Viên Đại tá nhún vai:

- Để cho chú tin rằng những điều tôi nói với chú là thực. Trong hàng ngũ của những kẻ mà chú coi là thù nghịch, thật ra vẫn còn ẩn chứa những nhân tố có thể đem áp dụng toán cộng chứ không phải là toán trừ. Nếu cứ ôm mãi quan niệm chỉ làm tính trừ, chú sẽ chẳng bao giờ có hy vọng thay đổi được cái xã hội này đâu.

- Nhưng tôi là một thằng tù. Bài học ấy của anh, trong hoàn cảnh tôi, có áp dụng được gì đâu!

- Tù thì vẫn có ngày hy vọng được thả. Vấn đề là ở chỗ gìn giữ được cho mình một niềm tin, một hy vọng. Niềm tin và hy vọng ấy phải được xây dựng trên một cái nhìn sáng suốt và khách quan chứ không phải là những thành kiến cố hữu. Thế thôi !

Nói hết lời, viên Đại tá đứng dậy. Ông ta xòe một bàn tay ra trước mặt người tù. Anh ta rụt rè một giây rồi giơ tay ra nắm lấy bàn tay xương xẩu, với nước da đen xạm có nổi lên những đường gân xanh. Đột nhiên, anh xiết chặt lấy bàn tay ấy, và lần đầu tiên anh có cảm giác buốt nhói của một tình thân thiết ruột thịt.

Hai người nhìn nhau trong yên lặng một hồi lâu rồi cùng tiến ra phía cửa phòng. Lúc viên Đại tá giơ tay cầm lấy cái nắm cửa thì người tù vội vã chặn lại, và thốt lên hỏi:

- Tại sao anh lại làm như thế ? Nếu tôi chai lì, cứ lượm khẩu súng lên và bóp cò thì sao?

Viên Đại tá ôm lấy bờ vai của em mình, xiết chặt rồi thủ thỉ:

- Tôi hiểu rõ những con người đã được đào luyện và giáo dục trong xã hội tự do, nhân bản. Chú là em của tôi. Điều đó có nghĩa là dù ở hoàn cảnh nào, trong lòng chú vẫn có những tình cảm máu mủ ruột thịt. Nếu chú được sinh ra và lớn lên ở xã hội Cộng sản, có lẽ tôi đã xử sự theo cách khác.

NHẬT TIẾN

2.1989